ئیمان و ئایین

هیوا محەمەد ئەمین

ڕۆچوون و ڕامان بەنێو دوو دنیا ی ( ئیمان ) و ( ئایین ) ، بەپێویست دەگەینە بەردەم دوو شاڕێیان ی ئاراستە جیاواز و دوو ئاست ی جیاواز لە تێگەیشتن بۆ دوو چەمک و دوو جیهان ی دژبەیەک و ناتەبا لە دنیا ی وێنە ، ئامانج و ماهیەتەکان ی ئیمان و ئایین . پێویستە بگوترێت ، کە ئیمان و ئایین لە شێوە و ڕوکار ی دەرەوەیان دا وەک تەواوکەر و پێکهاتەیەک ی دانەبڕاو ی ئۆرگانیکیی ، و دیمەنێک لە یەکگرتویی دوو دنیا ی ڕۆ‌ح و جەستە خۆیان وێنا دەکەن ، بەڵام لە ڕوانگە ی ئیمان بۆ ڕەوشت و بەها ی مرۆڤ ، و لە دیدگە ی لۆژیک ( مەنتیق ) بۆ پەیوەندیی نێوان دیاردەکان ، و بە هەمان شێوەش باری ئاگایی مرۆڤ دا ، دەشێت دوو جیهان ی پێچەوانە و دژبەیەکیش بن .

لێرە دا خانەبەندیکردن و کێشان ی هێڵ ی جیاکەرەوە لە نێوان دوو دیاردە ی ئیمان و ئایین ، نابێت بمانگەێنێتە باوەڕێک کە ئەنجام و ئامانج لەم نوسینە ، هەوڵدانێک ی بێئینسافانە و ئاراستەکراوانەیە دژ بە بنەما نەریتیی و ئەخلاقییەکان ! بەڵکو لە سۆنگە ی باوەڕبوون بە ئازادیی تاکەکەسیی و دنیابینیی خۆمەوە ، ماف بەخۆم دەدەم ، کە هەم بە دنیا ی ئیمان ئاشنا ببم هەمیش لێکدانەوەیەک ی نۆژداریانە بکەم لەپێناوی جیاکردنەوە ی دوو جەستە ی پێکەوەلکێنراو ی جەستەیەک ی جمکدار ، کە هەم ئازار پێکەوە دەچێژن و هەمیش پێکەوە هەڵناکەن .

ئیمان لە پانتایی چەمک ، مانا و دنیابینیی خۆی دا بۆ بوون ، ڕەوشت ، نرخ و بەها ی مرۆڤ ، بێسنور و بێکۆتایە کە دەشێت بوعد ، شوێنپێ ، کارلێککردن و کاریگەرییەکانی ئەو لە نێو جیهانی بێکۆتا ی سروشت و دنیایەک ی گەردونیی دا پەیدۆز بکەین. دواجار بەڵام ، نە ئیمان بەبێ بوون ی مرۆڤ توانا ی ئەوەی دەبێت خۆی وەک جیهانێک ی سەربەخۆ و بەرفراوان بسەلمێنێت ، نە مرۆڤیش بەبێ ( ئیمان ) کە زادە ی سروشت ، تایبەتمەندیی و سیفاتێک ی گەردونییە دەتوانێت ئاودیو ی جیهانێک ی بەرزتر و باڵاتر لە دنیا ی ڕەوشت و فەزیڵەت ببێت ، دواجار لەکوێ دا مرۆڤ بوون و ئامادەیی هەبێت ، لەوێش دا ئیمان بوون ی هەیە . پرسیار لێرە دا ئەوەیە کە ، ئایا ئیمان خۆی چیە و هەڵگر ی چ خاسیەت یان تایبەتمەندییەکە ؟ لێرەبەدواوە هەوڵدەدەم ڕۆبچمە نێو دنیا ی ئیمان ، تاکو بەرچاوڕونیەک یان تواناییەک ببەخشم بە شێوەیەک لە پێناسەکردن ی ئیمان . لەڕاستیی دا ( ئیمان ) دیاردەیەک نیە کە لەدەرەوە یان ئەودیو ی سروشتەوە سەرچاوە ی گرتبێت ، هێزێک ی سروشیی ( وەحیی ) نیە ، کە توانایی خۆبەرجەستەکردن ی لە غەیبیات و ئاسمانەوە وەرگرتبێت، بەهەمانشێوەش نە عەقیدە و باوەڕە نە کار و پڕۆسەیەک ی داهێنان ی عەقڵانییش ، بەڵکو پێداویستیەک ی ڕۆحیی و بابەتێک ی سروشت _ مرۆڤایەتییە کە لەڕێگەیەوە وەڵامێک بە خواست ، ئارەزو ، خولیا ، پرسیار و گومانەکان ی مرۆڤ دەداتەوە . ئیمان هێزێک ی نادیار ، شاراوە و نامادییە ، کە سەرچاوە ی هێز ، توانایی و بوونی خۆی لە دنیا ی سروشت وەک کۆیەک ی گەردونیی ، بەدەستدەهێنێت . ئیمان لەڕێگە ی پابەندبوون بە ( ئایین ) ێک ی دیاریکراوەوە مەیسەر نیە ، بەڵکو پڕۆسەیەکی درێژخایان ی تاکەکەسیی و جۆرێک لە دیاردە ی هوشیاریی مرۆڤە ، کە لە ڕەوتی تێکۆشانێکی مەعنەویی دا بەدەستدێت ، دواجار ئیمان هێزێک ی ڕوناکییبەخش و توانابەخشە کە تەکانێک بە مرۆڤ دەدات بۆ ئاودیکردنی بەرەو دنیایەک ی فراوانتر و نوێتر ، دنیایەک کە وێنەیەک ی واقیعیی و ناوەڕۆکێک ی بەهادارتر بە بوون ی مرۆڤ دەبەخشێت . لەم دنیا نوێیە و لەم هەلومەرجە دا ئیمان دەبێتە ڕوگە ( قیبلە ) یەک ی شەقڵلێدراو بە ڕوناکیی و چرایەک کە لە سادەترین چەمک ، مانا و پێناسە ی خۆی دا گەیاندن ی مرۆڤە بە جۆرێک لە متمانە ، ئارامیی ئاسودەیی ، دڵنیایی ڕۆح و یەقینێک ی کرداریی ، دواجار ئامانجەکان هەرچیەک بن ، دەشێن بەڵام دیوێک ی گەش و ڕوناک بن لە جیهان و پڕۆژە بێکۆتا و نەبڕاوەکەی ئیمان . سوکرات بێ هۆ نەبوو کە لە دواساتەکانی ژیانی دا بە قوتابیەکانی دەگووت : بهێڵن با مەرگی خۆم لە ئارامیی و ئاسودەیی دا بەجێبگەێنم . لێرە دا بەڵام دوائامانج لە ئیمان دا ، تەنیا لە گەیشتن بە مەنزڵگە ی ئارامیی و ئاسودەیی ڕۆحی مرۆڤ نیە ، دوافرمان ، ئەرك و بڕیاریش لە ڕاپەڕاندن و فەرمانکردن بە چاکە و نەهیکردن لە خراپە نیە ، بەڵکو هۆکار و بزوێنەر ی هێز ی هاوسەنگکردن و گەڕاندنەوە ی سروشتی مرۆڤبوونە لە مرۆڤ دا . کەواتە لێرە دا ئیمان چیە ؟! لەڕاستیی دا ئیمان لە زات و سروشتی خۆی دا نە ئەرکە و نە ئەخلاق ، بەڵام کاتێك ئیمان مرۆڤ ئاودیوی جیهانێک ی ڕوناکتر ، کامڵتر و نوێتر دەکات ، ئەوکات مرۆڤ ڕوبەڕوی هەستی بەرپرسیاریی و لێپرسراوێتیەکی ئەخلاقیی بەرامبەر ئاکار و کردەوەکانی دەکاتەوە ، واتا کاتێک ئیمان هەست ، ئارەزو و غەریزە ی ئاژەڵیی مرۆڤ دەگەێنێتەئاستێک ی باڵاتر لە عەقڵ ، هۆش و ویژدان ، ئەوکات ئەرکی سەرشانی مرۆڤە کە کانت ئاسایی ، ئەخلاقییانە بژێت ، نیچەش لەخۆڕا نەیگوتووە ، کە مرۆڤ لە نێوان ی غەریزە ی مرۆڤایەتیی و ئاژەڵیی دا گیریخواردووە .

ئیمان بۆئەوەی کاریگەر و ڕوناکیبەخش بێت ، دەبێت خۆی لە پانتایی ژینگە و هەلومەرجێك ی ئازادتر ، فراوانتر و دوور لە تەون ی چەقبەستویی دا ببینێتەوە ، واتا پێویستە ئیمان نەک بەتەنیا وەڵامدەرەوە ی دنیا ی ڕۆحیی ، غەریزیی ، ویست ، خواست و ئارەزووە مرۆڤایەتییەکان بێت ، بەڵكو بەهەمان شێوەش و بەلایەنی کەمەوە وەڵامدەرەوەیەکی جیددی بۆ ئەو قۆرت ، بەربەست ، ئاڵۆزیی ، کێشە دەرونیی و کۆمەڵایەتییانەش بێت ، کە مرۆڤ لەگەڵیان دا دەستەویەخە دەژێت ، بەجۆرێک ی دی ، واتا ئیمان چەندێک پەیوەست و پابەند بە دنیا ی واقیع و دەوروبەرەوە هەبێت ، هێندەش وێنەکانی ئەو ، واتا ئیمان ڕونتر و گەشتر دەردەکەون . زێدەڕۆیی نابێت ئەگەر باوەڕمان بەوە هەبێت ، کە بۆئەوەی ئیمان لە ناخ ی مرۆڤ دا بە حەقیقەت ی ئەبەدیی و ڕادە و ڕێژە ی پێویست ی کامڵبوون ی خۆی بگات ، دەبێت چەشنێك نزیکیی و تێکەڵبوون ی لەگەڵ دنیاکان ی فیساگۆرس ، یەشار کەمال ، سپینۆزا ، ئاینشتاین ، کاڕل مارکس و …. تاد هەىیت ! ئەم جۆرە لە تێکەڵبوون ، نزیکیی و بەیەکداچونانە ، پرشنگیی ڕوناکایی و هێز ی ڕۆڵ و کاریگەریی ئیمان بەهێزتر و کاریگەرتر دەکات . لەم سۆنگە و تێڕوانینەوە بۆ ئیمان دەگەینە ئەو باوەڕەی کە ئیمان و جیهان ی مادە لە ئاقار ، ڕوبەڕ و پانتایی خواست و ئامانجە مرۆڤایەتییەکان دا پێچەوانە ، ناکۆك و دژبەیەك نین ، بەڵام دەریایەک لە بەربەست و کێشە هەنە . بۆ ئازادکردن ی ئیمان لەو بەربەست و تەنگەژانە و ڕزگارکردن ی ئیمان لە پێخوستکردنی فراوانترکردن ی پانتایی جموجۆڵ ، چالاکیی ، زیندوێتیی ، وزە و کاریگەریەکانی ئەو ، پێویست دەکات جۆرێک هاوسەنگیی لەنێوان مرۆڤ و ئیمان دا بێتە کایەوە ! واتا لەلایەک ئیمان ڕوناکییبەخشە و لەلایەکی تریشەوە مرۆڤ بەهۆی ئەو ڕوناکییەوە دەبێت خۆی لە شیو و دۆڵ و دیو ی تاریك ی مادە و خۆویستیی بهێنێتەدەرەوە ، تاکو سەرئەجام مرۆڤ بتوانێت ببێتە بەشێك لەو هێز ی ڕوناکیی و سیستەمە ی ، کە جیهان ی سروشت و گەردون ی لەسەربنیاتنراوە .

ئیمان هێز یان مەملەکەتێک ی دەستڕۆیشتو ی دەستەڵات و فەرمانڕەوایی پاشایی نیە ، کە بوون ، چەمك و ماناکانی خۆی لە ئەودیوی سروشتەوە حەشاردابێت ، لەقاڵبدانی دەق ، باوەڕ ، عەقیدە و مەزهەبێکیش نیە کە پیرۆزبکرێت و بپەرسترێت ، بەڵکو هێز ی ئیلهامێك ی بێکۆتایە کە پەیام و ئامانجەکە ی گەیاندن ی مرۆڤە بە پلەیەکی باڵاتر لە فەزیڵەت و باڵابردن ی ڕەوشت ، کردار و ویژدانی ئەو تاکو پلە ی ڕسکان ( کەمال ) ، کە دواجار گەیاندن ی مرۆڤە بە یەزدان ؟! ئەرستۆ : ( لە هەمووشتێك دا بزوێنەرێك ی سەیر مرۆڤ بەرەو ئاقار ی کامڵبوون دەبات ) .ئەم شێوە و شێوازە لە ئیمانداریی و خۆبارگاوییکردن بە ڕوناکایی ، سیفەت و ئیلهام ی یەزدان ، خۆبەخۆ پەیوەندیی و هاوسەنگیەك ی نوێ لە سروشت ی پەیوەندیەکانی نێوان مرۆڤ و یەزدان بەرهەمدەهێنێت . ئالێرەدایە کە چیتر نە هۆش و ئاگایی مرۆڤ لە یەزدان دادەبڕێت نە بوونی یەزدان ، تایبەتمەندیی و سیفات ی ئەویش لە مرۆڤ دا موستەحیل دەبێت ، واتا کار و پڕۆژەکە ی ئیمان بە دروستبوون ی مرۆڤ ی یەزدانیی کۆتایی دێت . لە کەش و هەلومەرجێک ی وەهادایە ، کە هەڵبەتە مرۆڤ دەگاتە دواپلە ی ڕەوشت و فەزیڵەت ی هەرەباڵا ، واتا دواپلە ی مرۆڤبوون ، بەجۆرێک ی دی : دەبێتە مرۆڤ ی ئیماندار .

لێرە دا من بۆئەوەی ئاقار ی تێگەیشتن ، لێکدانەوە و شڕۆڤەکەم بەرەو بەشی دووهەم ی باسەکەم کە (ئایین ) ە بئاژووم ، بەپێویست ئەو پرسیارەش دێتەگۆڕێ ، کە ئایا ئایین چیە و چ ڕۆڵێك لەم نێوەندە دا دەگێڕێت ؟!! ئەگەر ئیمان بریتیبێت لە پەیوەندیەک ی ناوەکیی ، نامادیی ، ناهەستپێکراو وشێوە ناڕاستەوخۆ ی نێوان مرۆڤ و یەزدان ، ئەوا ڕۆڵ ی ئایین ، پەیوەستکردن و پابەندکردنی مرۆڤ و یەزدانە لەژیر هەلومەرجێك ی دیارییکراو و جیهانێك ی سنوردارکراو بەیەکتریی . ئەم شێواز و ڕوخسارە لە پەیوەندکردن و پابەندکردنانە ، دەبنە هۆکارێك ی بۆ وەرچەرخان و گۆڕانکاریەكی نوێ لەدروستکردن ی پەیوەندیی نێوان مرۆڤ و یەزدان ، تاکو ڕادە ی کردنەوە ی چەندین دەرگە و دەروازە ی کێشەدار و پڕئاڵۆزیی بەڕووی پەیوەندیەکان ی نێوان ئیمان و مرۆڤ دا ؟! ئایین چەندێك پەیوەندیەکان ی نێوان مرۆڤ و یەزدان لە دید ، تێڕوانین ، جیهان ی سنوردارێتیی ، سەپاندن ی مەرج و قەتیسکردنی لە چوارچێوە ی شوێن و کات دا پابەند بەیەکتر دەکات ، بەهەمانشێوەش مرۆڤ پابەند بەو یاسا و ڕێسایانەوە دەکات کە دەکەونە دەرەوە ی سروشت ی ڕاستەقینە ی مرۆڤ ، واتا دەرەوە ی بازنە ی ئیمان . ئایین بۆ مەیسەرکردن ، بەئیمکانکردن ، بەواقیعکردن و پاشان بە دیفاکتۆرکردن ( ئەمر ی واقیع ) ی ئەم پابەندکردن و پەیوەستکردنانە ، هەڵوەدا ی دەزگا و دامەزراوەیەك دەبێت کە لەسەربنچینە ی دەق ، نێوەنجگیر ، شەریعەت ، عەقیدە و مەزهەبێك ی دیاریکراوەوە بنیاتدەنرێت . دەق لێرە دا ڕوخسار ، تایبەتمەندیی و شێوازێک لە بەرگ ی ( پیرۆزیی ) بەخۆیەوەدەگرێت ، کە سەرچاوە ی هێز ، توانا و کاریگەرییەکانی خۆی لە دنیا ی وەهم ، خەیاڵ ، چیرۆك ، ئەفسانە و وێناکردنەکانەوە وەردەگرێت . شەریعەت بەهرە و بەشی خۆی لەشێوە ی شەبەنگێك دا لەو پیرۆزییانە بۆخۆی دادەبچڕێنێت و دواجار لە دید ، تێڕوانین ، جیهانبینیی و لێکدانەوە و ڕاڤەکردنی جیاواز ، جۆراوجۆر و تاقەتپڕوکێنەوە بۆ دەقە بەپیرۆزکراوەکان ، سیستەمێک ی تەنگەبەر و چەقبەستو لە بەڕێوەبردن ی عەقڵ ، ئیرادە و خواست ی کۆمەڵگە دەهێنێتە نێوکۆی کایە گرنگ و هەستیارەکان ی کۆمەڵگەوە . ئەم جۆرە سیستەم ی بیرکردنەوە و جیهانبینییە بۆ دنیا ی ئیمان ، پێکهاتەیەك ی بنچینەیی و سەرەکییە لە دروستکردن و سەرهەڵدان ی دنیا ی ( ئایین ) . لەم کەش و هەوایە دا ، ئایین وەک کۆیەک لە سیستەم و پرنسیپە دنیاییەکان دەخڵێك ی بە ئیمان وەک هێزێک ی سەرەکیی و ڕۆڵبگێڕ ی مەعنەویی و گرنگ نابێت ، و دوور لە چەمك و جیهان ی ئیمان ، پەیوەندیەکان ی نێوان مرۆڤ و یەزدان ڕێچکەدار و ڕێکدەخات . ( شەریعەت ) لە کەش و هەلومەرجێك ی وەها و لە دید و تێڕوانینی خۆی دا وەك تاکە جێگرەوە ( بەدیل ) و سەرچاوە ی سەرەکیی بۆ یاسا و دەستورێكی گشتگیر و موتڵەق بۆ کۆی جومگە ژیارییەکان ی کۆمەڵگە و مرۆڤایەتیی ، دەبێتە وەڵامدەرەوە ی کۆی بابەتە گشتیەکان . ئیمان لە هاوکێشەیەک ی وەها دا ، و وەك ڕایەڵەیەک لە پەیوەندیی نێوان مرۆڤ و یەزدان گرنگیی ، کاریگەریی ، بایەخ و ناوەندبوون ( سەنتەربوون )ی خۆی لەدەستدەدات و مرۆڤیش وەک تاک ، بەها و نرخی خۆی لەدەستدەدات و پەراوێز دەخرێت ، سەرئەنجام کار بە مردن ی یەزدان کۆتایی دێت ، نیچەی ئەڵمانیش لە بێئاگاییەوە نەبوو کە دەیگووت : یەزدان مردووە ؟! و ئەو هۆکار ی مردنەکەیشی دەدایە پاڵ مرۆڤ خۆی ، واتا لە هەلومەرج و ڕۆژگارێک ی وەهادایە کە فرمان ی یەزدان و چرا ی ئەو هەم کۆتایی دێت و هەمیش خامۆش دەبێت . لەسۆنگە ی دید و دنیابینیی ئایین دایە ، کە چەمک و مانایەک ی نوێ لە یەزدان و مرۆڤبوون دێتەبەرهەم ، مرۆڤ لە هەڵگر ی سیفات ی یەزدانیی و دروستبوون ی مرۆڤ ی یەزدانییەوە دەکاتە نوێنەر ، جێنشین و جێگرەوەیەك بۆ یەزدان ؟! لێرە دا ئیدی یەزدان ئامانجێك ی پێکراو دەبێت نەک هۆکارێک . ئایین بۆ پاراستنی ئەم بەها و دنیا نوێیانە خۆی بە لێپرسراو و بەرپرسیار دەزانێت کە بیرۆکە ی هێز و پێکهێنان ی دەستەڵات بکاتە پێویستە و فریادڕەسێك ، مەرجێک ی سەلماو و بەڵگەنەویست بۆ درێژەدان و بەردەوامییدان بە پەیوەندیەکان ی نێوان مرۆڤ و یەزدان . بیرۆکە و ئامانجێك ی وەها ڕۆح و ئامانجی مرۆڤ لە ئاراستەکردن و گەیشتنی بە بیر ی چاک ، گوتار ی چاک ، کردار ی چاک ، ویژدانی باڵا ، فەزیڵەت و سیفاتی یەزدانییەوە دەکاتە دنیایەک ی سیخناخبوو بە سەرباز ، سەربازگە ، جەنگ ی پیرۆز ، جەنگ ی یەزدان ، تێکۆشان و خەبات لەپێناوی سەرکەوتنی یەزدان ، سوپای یەزدان ، ڕق و کینە ی تۆڵەسندن ، جیاکردنەوە ی مرۆڤایەتیی لە نێوان بێباوەڕ و باوەڕدار و …. تاد

ئاڵوگۆڕکردن و جێگۆڕکێکردن ی پایە و مەقام ی ئیمان بە ئاراستە ی ئایین و پیرۆزکردنی یاسا ، دەستور ، دنیا و دنیابینیی شەریعەتەکان ، مرۆڤایەتیی لە یەکەیەک ی یەکگرتوەوە دەکاتە دنیایەکی لێکترازاو و لێکدابڕاو ، دنیا ی قبوڵکردن ی شێوە و شێوازی ئیمان ، عەقیدە و بیروباوەڕەکان ی دی دەگۆڕدرێن بۆ ڕەتکردنەوە و سڕینەوە ی ئەوانی دی ، هەر گروپ و کۆمەڵێك ی کۆمەڵایەتیی لە دیدگە ، ڕۆژنە و دنیا ی یەزدان ی ڕاستەقینە ، عەدالەت و حەقیقەت ی ئیلاهیی خۆیەوە چەندین یەزدان ی جۆراوجۆر ، جیاواز بە دید و ئامانج ی جۆراوجۆرەوە دێنەگۆڕێ ؟! لەم تەراتێن و زۆرانبازیە دایە ،کە یەزدان لە تایبەتمەندیی و سیفات ی یەکگرتویی ، سروشتیی و گەردونییەوە دادەبەزێتە ئاستێك ی نزمتر لە بەمێژوبوون و ناوچەییبوون ( لۆکاڵییبوون ) ؟!! لە شێوازێکك ی دی دا : یەزدان دەبێتە پەیکەرێك ی داتاشراو ی شێوە نیوە ئاژەڵ و مرۆڤ ی دەستکرد ی مرۆڤ ، پەیکەرێک کە خواست ئارەزویەکی ئاژەڵیی و شەهوەت ی دنیایی مرۆڤ ی تێ دا بەرجەستە دەبێت . لە وەها دنیا ، دیمەن ، وێنە و بەرکەوتنێکدایە ، کە مرۆڤ هێز و دەستەڵاتێک ی گشتگیر لە بۆتە ی بەدەستهێنانی شەهوەتی دنیایی دا بەدەستدەهێنێت و ڕۆڵ ی یەزدان دەگێڕێت . ئەم جێگۆڕکێ و گۆڕین ی ئاراستانە لە نێوان مرۆڤ ، یەزدان و ئیمان ، ئەو ، واتا یەزدان لە سیفات ی سروشتیی ، گەردونیی ، بوونێك ی کامڵ، عەقڵ ی باڵا ، ڕەوشت ی باڵا و هێز ی داهێنەرەوە ، دەکاتە بوونێك ی نەڕسکاو ، کاڵفام ، تەمبەڵ ، بێبەرهەم ، بێڕەوشت و ناوچەیی ، مرۆڤیش لە دنیا ی گەڕان و وێڵبوون بەدوا ی حەقیقەت ی بێکۆتا ی بوون کە یەزدان و سیفات ی ڕوناکایی ئەوە ، دەگۆڕێت بۆبەدەستهێنان ی شەهوەت ی دنیایی و باوەشکردن بە دنیای ی هەبوون و تێرکردن ی غەریزە ی ئاژەڵیی ! فەزیڵەت لێرەدایە کە ئیدی پایە و شوێنی خۆی بۆ ڕەزالەت و ڕیسوایی چۆڵ دەکات ، تێکۆشان ی مەعنەویی تاکەکەسیی لەپێناو ی بەدەستهێنانی حەقیقەت ، بەختەوەریی و ڕوناکایی یەزدان ، دەبێتە هەڵپە و هانابردن بۆ جەهل و خورافات ، ڕۆڵ و کار ی یەزدان و ئیمان لە بەخشین ی ڕوناکایی و هاوسەنگکردن ی مرۆڤ لەنێوان دنیا ی فەزیڵەت و غەریزە ی ئاژەڵیی دا ، دەگۆڕێت بۆ پاشایەکی ستەمکار ی خاوەن تەخت و دامەزراوە ، کە کاری تەنیا سپاردن ی مرۆڤ و دروستکراوەکانیەتی بە بەهەشت و دۆزەخ ؟! شۆپنهاوەر لە هەلومەرجێک ی وەهادایە کە ناچار دەبێت بڵێت : ( ئەم جیهان وگەردونە ناشێت و ناکرێت دروستکراوی بوونێک ی میهرەبان بێت ، بەڵکو کاری شەیتانێکە کە لە ئازاردان و ئەشکەنجەدان ی دروستکراوەکانی خۆی چێژوەردەگرێت )) . ئایین ئا لێرەدایە کە سیفات ی سروشتیی و گەردونیی یەزدان دەگۆڕێت بۆ بەرهەمهێنانی ستەم ، زۆرداریی و نادادیی ، ئەوانەش لە هەناوی خۆیان دا تاوان پێکدەهێنن ، لە پانتایی و بازنە ی تاوانیش دایە کە ئیدی چرا ی ڕوناکایی ئیمان دەکوژێتەوە و ڕۆحی یەزدانیش دەمرێت ، لە مردن ی ڕۆحی ئەویش دایە کە ئیدی هەموو ستەم ، تاوان و نادادییەك ڕەوایەتیی و شەرعیەتی پێدەدرێت ، دواجار ئەوە مرۆڤە کە لە شیو و دۆڵی تاریک و پڕنەهامەتیی ژیان ی ئەم سەرزەویە دا دوا هەناسەی خۆی دەدات و هەموو شتێک ئیتر لە بێبەختیی و کڵۆڵیی ئەو دا کۆتایی دێت . کاتێک ئایین مرۆڤ بەرەو جارەنوسێک ی وەها دەبات ، ئیدی یەزدان ناچار دەبێت پشت لە مرۆڤ بکات و پێی بڵێت : (* ئەو هەموو قوربانییە ی کە بۆ من ی دەکەن سودی چیە؟! من لەو مەڕ و ئاژەڵە قەڵەو و گۆشتنانە ی کە دەیکەنە قوربانیی تێربووم . ڕۆحی من لە جەژن و ئاهەنگەکانتان بێزارە ، ئەوانە بوونەتە هۆی دڵتەنگیی من ، ماندو بووم لە تەحەمولکردنی ئەوانە . کاتێکیش دەست ی پاڕانەوە بۆ من درێژدەکەن ، ئەوا چاوەکانم لە ئاستتان دا دادەخەم ، کاتێک نوێژ و نزا ی زۆر بۆ من دەکەن ، ئەوا گوێکان ی خۆم دەئاخنم . دەستەکانی ئێوە خوێناوین و بڕۆن بیانشۆن و پاکیان بکەنەوە )

مەولانا جەلالەدینی ڕۆمیی زیرەکانە دەرک ی بەو دنیا تاریک ، تەنگ ، وشک و بێکەڵکە ی ئایین کردووە و لەڕێگە ی ئەم شیعرەوەی توانیویەتی ئەزمونی ئەو ڕاستیانە بکا

ڕۆژێ کوڕێ لە باوکی پرسیار ی کرد**

کامەیە بابە چاکترین ئایین ؟

ووتی من کارم هیچ نیە بە دین

دینەکان لای من جێی متمانە نین

کە هێنامانە ڕێ هەر ئاینێک ی نوێ

زیاتر ناکۆکیی هێنایە گۆڕێ

دوژمنیی و کینە زۆرتر زۆر ی کرد

جەنگ ی مەزهەبیی چەندان جارە کرد

خوێن ی مرۆڤ ی لەبان عەرد ڕژان

لەژێر ناو ی دین بۆ هەتا هەتا

نە موسڵمانم و نە جوم نە دیان

حوکم ی ئاوەزە بۆی ، کەچ ئەکەم گەردن

ژیریی ئەڵێ هەس ، جێژ ی بێکۆتا

لەهاوژینییبوون وەل کەس ی دیا

دین بەڵام ئێژێ ، خوێن ی کافران

هات و بیڕێژیت ، پێت دەدرێ پاداش

باوەڕیاران ی دیش ، لێ خۆ مرۆڤن

بۆ دین گوتوویە خوێنیان بڕێژن

من بەو هۆیەوە بێئایین و دینم

تاکو نەڕێژم خوێن ی هاوشێوەم

ڕۆڵەکەم ئەتۆش تەنیا لە ئاوەز

پەیڕەویی بکە تا بچیە بەهەشت

لەگەڵ تەواو ی خەڵکی ڕوی زەوی

دۆستێنیی بکە ، چاکترین ئایین ئەوە

پەڕتوکی ( چێژەکان ی فەلسەفە _ لذات فلسفە) نووسینی وێڵ دۆڕانت بە فارسی

** هیوادارم لە وەرگێڕانی ئەم شیعرە دا هەڵەم نەبووبێت